Broekpolder

De wijk Broekpolder ligt tussen de spoorlijn Haarlem-Alkmaar en de rijksweg A9/A22 en is een van de oudste polders van Nederland. De Broekpolder heeft een totale oppervlakte van 157 hectare. In deze polder werd door de gemeenten Beverwijk en Heemskerk gezamenlijk een nieuwe woonwijk met ongeveer 3.500 woningen gerealiseerd.

De nieuwbouwwijk Broekpolder ligt op het grondgebied van de gemeenten Beverwijk en Heemskerk. De samenwerking tussen beide gemeenten leidde ertoe dat de gemeentegrens zowel fysiek als bestuurlijk geen obstakel vormde. Deze politieke keuze was zeer vooruitstrevend en zorgde voor een goede basis voor deze gebiedsontwikkeling.

Door de fasering van de ontwikkeling over meerdere jaren was de afstemming met agrariërs over de voorlopige voortzetting van het gebruik van de gronden van groot belang. Hetzelfde geldt voor de afstemming met de bewoners over bereikbaarheid, leefbaarheid en veiligheid, toen de eerste woningen waren opgeleverd. Aanvankelijk was het de bedoeling om de Broekpolder in 10 jaar te realiseren. Door diverse oorzaken, zoals de aanslagen van 9/11, de Kredietcrisis en de huizenzeepbel ontstond echter vertraging.

Bij de ontwikkeling van de Broekpolder werkten de gemeenten Beverwijk en Heemskerk samen met projectontwikkelaars en woningbouwcorporaties. Voor dit Publiek-Private Samenwerkingsverband (PPS) is speciaal de Grond Exploitatie Maatschappij (GEM) Broekpolder opgericht die de plannen verder ontwikkelde en bewaakte en de grond bouwrijp heeft gemaakt. De GEM Broekpolder zorgde ook voor het stedenbouwkundige plan en voor de uitgifte van de kavels. Daarop bouwden ontwikkelaars Heijmans, AM Wonen én de woningbouwcorporaties Woonopmaat en PréWonen de huizen. De GEM zorgde ook voor alle infrastructurele voorzieningen,  zoals de 3 tunnels en de fietsviaducten die over de snelwegen werden gebouwd.

ING Real Estate en Vomar ontwikkelden het centrumgebied. Voor de wijken zijn diverse stedenbouwkundigen geselecteerd om zo tot een differentiatie te komen van de diverse wijken. In totaal werden er in de periode 1999-2019 ongeveer 3500 woningen gerealiseerd.

De ontwikkeling van de Broekpolder vond plaats in zeven deelplannen: De Lanen, De Citadel (centrum), De Ladder, De Wierden/Wadden, Waterwijk, Het Waterbalkon en Het Groene Balkon, die elk door een andere stedenbouwkundige zijn ontworpen. De uitgangspunten voor het ontwerp zijn geïnspireerd op het omliggende typisch Noord-Hollandse polderlandschap met veel ruimte voor water en groen. Ten behoeve van de ontsluiting van de nieuwe wijk is een drietal tunnels onder het spoor gerealiseerd en een brug voor langzaam verkeer over de rijkswegen A22/A9.

Marieke Adrichem schreef in 1999 in opdracht van de gemeenten Beverwijk en Heemskerk het Groenplan Broekpolder op basis van het masterplan van Koolhaas. Dit Groenplan is gedurende de hele ontwikkeling uitgangspunt geweest voor de inrichting, sferen en uitstraling van de verschillende deelplannen. In opdrachten van de GEM Broekpolder en in overleg met beide gemeenten Beverwijk en Heemskerk heeft Adrichem alle groene openbare ruimtes ontworpen. Ook heeft zij bij verschillende kunstprojecten in de Broekpolder een actieve rol gespeeld. ​

De Broekpolder heeft een uniek eigen karakter: geen rechte lijnen maar grillige vormen. Voor de jaartelling was dit een landschap met kwelders, kreken en strandwallen. De oudste bewoners maakten in de middeleeuwen dankbaar gebruik van de geulen en kreken die ontstonden door zeedoorbraak. De huidige Broekpolder is landschap dat vroeger behoorde bij het landschap van het Oer-IJ. Dit landschap lag ongeveer tussen de steden Haarlem, Alkmaar, Zaandam en Amsterdam. De gemeenten Beverwijk, Castricum, Heemskerk, Uitgeest, Velsen en Zaanstad liggen dus in dit gebied.

Het Oer-IJ was de meest noordelijke vertakking van de Rijn, die bij Castricum uitmondde in de Noordzee. De eerste bewoners vestigden zich op de hoge zandrug. Ze leefden van de landbouw. Toen bij een van de vele overstromingen in de delta van het Oer-IJ zelfs de bewoonde zandrug onder water kwam te staan verplaatste de akkerbouw zich naar het oosten. De bewoners van die tijd hadden rituelen tijdens de wisseling van de seizoenen. Ze begroeven tijdens de rituelen allerlei gebruiksvoorwerpen in ronde kuilen. Voor archeologen is de Broekpolder dus een interessant gebied. Je ziet dit terug aan de straatnaam Laan van Archeologie.

Toen de Romeinen in ons land kwamen  bouwden ze een fort bij Velsen. Het is niet helemaal duidelijk of ze ook met paarden en wagens door het drassige landschap van de Broekpolder hebben gereden. Er zijn wel een aantal mantelspelden gevonden, maar deze kunnen ook door ruilhandel hier terecht gekomen zijn.

Rond 200 vChr. werden in de Broekpolder de eerste boerderijen gebouwd. In 1250 lieten de graven van Holland burchten (waaronder Oud Haerlem) bouwen voor de strijd tegen de West friezen. Deze strijd liet ook sporen achter in de Broekpolder.

Op een kaart uit 1750 van Noord-Kennemerland staat dat het Beverwijkse deel van de polder Wyker Broek heet en het Heemskerkse gedeelte Zuider Broek. De Wijkermeer wordt in 1865 ingepolderd zodat er minder wateroverlast voorkomt. Ook wordt in dit jaar het spoorlijn tussen Haarlem en Uitgeest aangelegd.

Later tussen 1880 en 1914 wordt de Stelling van Amsterdam aangelegd waarvan  Fort Veldhuis een belangrijk verdedigingswerk was. De stelling bestaat uit een stelsel van waterlopen.

In 1900 woont er helemaal niemand meer in de Broekpolder. Er zijn dan voldoende drogere gronden in de omgeving waar het aantrekkelijker is om te wonen. De Broekpolder wordt dan alleen nog gebruikt als polders waar melkvee graast.

In 1957 wordt de snelweg A9 aangelegd tussen Alkmaar en Haarlem. Deze snelweg loopt door de Broekpolder. In deze tijd wordt ook de Velsertunnel in gebruik genomen.

In 1993 mogen de gemeenten Beverwijk en Heemskerk na overleg met het Rijk beginnen met de bouw van de Vinex-locatie Broekpolder. De gemeenten en de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek spreken af dat er 5 hectare grond niet bebouwd mag worden in het centrum van de Broekpolder. Dit gebied wordt een archeologisch monument in het groengedeelte van de Broekpolder.

In 2000 keurt de provincie Noord Holland het bestemmingsplan Broekpolder goed zodat er in 2001 gestart wordt met het bouwen van huizen in de Broekpolder. De Lanen 7 & 8 worden als eerste opgeleverd.

Een aantal straatnamen in de Broekpolder verwijzen naar de geschiedenis. In het centrum van de Broekpolder ligt bijvoorbeeld het Gildenplein. Gilden waren in de Middeleeuwen verenigingen van mensen met hetzelfde beroep. Meestal woonden de gildeleden bij elkaar in dezelfde wijk. Zo’n wijk heette een kwartier. In de Broekpolder liggen rondom het Gildeplein straatnamen die eindigen op kwartier zoals het Weverskwartier, het Schrijverskwartier, het Steenhouwerskwartier en het Schutterskwartier. Een andere straat in de Citadel is de Ganzeveer. Met een ganzeveer werd geschreven in de Middeleeuwen. Parallel aan de Ganzeveer ligt de straat de Weergang. Een weergang was de loopgang op de vestigingsmuur. Twee andere straten in de Citadel zijn de Hevel en de Musket. Een Hevel was een waterkering. Een hevel kon water weghalen als er wateroverlast was. Een musket is een eenvoudig wapen.

In de Broekpolder heet de geluidswal langs de A9 de Stroomwal. Dit is een verhoging die lijkt op een middeleeuws verdedigingswerk. Deze plek gaf in de Middeleeuwen zicht op de omgeving. Bij de bouw van de huidige Stroomwal is dus gedacht aan het landschap van vroeger. 

Overige historische straatnamen in de Broekpolder zijn: Asgard, Midgard, Spinsteen, Klokbeker, Vuistbijl, Vuursteen, Eergetouw, Paalgatlaan, Amulet, Tacitus en Pytheas. Voor meer informatie zie http://www.awn-beverwijk-heemskerk.nl/pdf/stratenarcheobev.pdf

De namen van andere wijken in de Broekpolder verwijzen naar artiesten, muzikanten, cabaretiers en de Nederlandse eilanden.